IVF Yöntemleri Nedir? Neden Yapılır?
Çocuk sahibi olmakla ilgili sağlık sorunları yaşayan çiftler için kullanılan tedavi alternatiflerinden birisi IVF yöntemleridir. Yardımcı üreme teknikleri arasında da yer alan IVF, doğal yollarla çocukları olmayan kişiler için olumlu sonuçlar sunan etkili tedavilerden biridir. IVF yöntemleri arasında aşılama yöntemi başta olmak üzere pek çok alternatif yöntemi içermektedir.
IVF Yöntemleri Nedir?
IVF yöntemleri bilinen diğer adı ile tüp bebek tedavisi, kadın yumurtalarından alınan hücrelerin erkek spermlerinden alınan hücreler ile laboratuvar ortamında bir araya getirilmesi ve döllenmesi adımlarını kapsayan bir uygulamadır. Tüp bebek tedavisi çocuk sahibi olmak isteyenler için olumlu sonuç açığa çıkaran etkili yöntemler arasında gösterilebilir. Ayrı bir alanda döllenen embriyo uygun bir zamanda anne adayının rahmine yerleştirilerek doğal gebelik akışı seyrinde ilerlemeler gözlemlenmeye çalışılır.
Döllenen embriyolar arasından belirli sayıda seçilmesi ve anne adayının rahmine yerleştirilmesinin ardından izlenen adımlar normal gebelik süreci ile aynı formatta ilerler. Bu açıdan bakıldığında normal yollarla gebelik yaşayan kişiler ile tüp bebek tedavisi ile gebelik oluşan kişiler arasındaki temel farklılık tüp bebek yönteminin döllenme adımının ayrı bir laboratuvar ortamında gerçekleşmesidir. Son zamanlarda tıp alanında yaşanan gelişmelerin olumlu yönde etkilediği durumlardan birisi de tüp bebek tedavisidir. Geçmişe oranla bu yöntem ile bebek sahibi olma oranlarında artışlar görülmektedir.
IVF Yöntemi Nasıl Uygulanır?
IVF yöntemi genel hatları ile erkek üreme sisteminde etkili olan spermler ile kadın üreme sisteminde etki sahibi olan yumurta hücrelerinin farklı bir ortamda döllendirilmesi ve döllenen embriyonun anne adayının rahminde yolculuğuna devam etmesi adımlarını kapsar. Tüp bebek tedavisi (IVF) ilk başarılı sürecin işlendiği 1978 yılından bugüne etki oranını artırarak gelen bir üreme yöntemidir. IVF yöntemi uygulanırken 6 aşamalı bir akış izlenir. Tüp bebek tedavisinin ilk andan son duruma kadar izlenen aşamaları şu şekildedir;
Yumurtanın uyarılması
Yumurtanın toplanması
Yumurtanın döllenmesi
Embriyonun transfer edilmesi
Test
Yumurtanın Uyarılması
Tüp bebek tedavisinin başrolünde sağlıklı yumurta hücreleri yer alır. Dolayısıyla da etki oranını artırmak için yumurtaların uyarılması tüp bebek tedavisinin ilk ve en önemli aşamalarından biridir. Genellikle bu adımda adet döngüsünün 3. günü itibari ile hormon ilaçları kullanılmaya başlanabilir. Hormon ilaçlarının iğne formunda olması ve bundan kaynaklı olarak hastanın kendisinin uygulamasını mümkün kılabilir. Uyarılma sürecinin yaklaşık 10-12 gün sürmesinin dışında yumurtaların ilaç tedavisine verdiği reaksiyon hastadan hastaya göre değişiklik gösterebilir.
Bu süreç doktor tarafından yakinen takip edilmesi gereken kritik bir noktadır. Hasta ortalama 3-4 günde bir ultrasonografi kontrolünde olmalıdır. Yapılan kontrollere bağlı olarak ilaç dozajı artabileceği gibi azaltılabilir de. Bunun dışında ilaç takviyesi sırasında yumurtaların olması gerekenden erken çatlaması durumuna karşı da önlem amacı ile hastanın göbek kısmından hormon antagonisti verildiği de görülebilir.
Yumurtanın Toplanması
Yumurtaların zamanı geldiğinde çatlaması tüp bebek tedavisinde önemli noktalardan biridir. Bu işlem için hormon iğnesi yöntemi uygulanır ve yumurta toplama işlemi gerçekleştirilir. Yumurtaların toplanması adımının önemli noktası ise hormon iğnesinin uygulanmasından yaklaşık 34-36 saat aralığında toplama işleminin gerçekleşmesidir. İşlemin uygulanması için genellikle genel anestezi tercih edilebilir.
Uygulama esnasında ultrason kontrolünde bir iğne vajinadan içeri yönlendirilir ve yumurtlara ulaşılması sağlanır. Bu işlem ile yaklaşık 1-40 adet yumurta kadar toplandığı görebilirken nadir olarak hiç yumurtaya ulaşılamadığı da görülebilir. Yumurta toplama işlemi ortalama 20-30 dakika aralığında gerçekleşir. Kısa süreli ve ağrısız olarak sonlanan işlem sonrası hasta taburcu edilebilir.
Yumurtanın Döllenmesi
Yumurtaların toplanmasının ardından laboratuvar ortamında döllenme adımına geçilir. Bu adımda uygun koşulları sağlayan yumurtaların spermlerle döllenmesi için çalışma gerçekleştirilir. Döllenme adımının başarı ile tamamlanması ve embriyo oluşumu gerçekleştiğinde elde edilen embriyolar arasında en uygun olanlar seçilir. Son adım olarak embriyolar anne adayının rahmine yerleştirilir.
Embriyonun Transfer Edilmesi
Döllenen yumurtanın anne adayının rahmine transfer edilmesi için en fazla 2 gün olacak şekilde bekleme süresi bulunur. Embriyonun transfer edilmesi aşamasında katedral yardımı ile döllenen yumurtalar rahim ağzından bırakılmaktadır. Bu işlem ultrasonografi eşliğinde gerçekleşirken anestezi uygulanmadan yapılmaktadır.
Genellikle 35 yaş altı kadınlarda transfer edilen embriyo sayısı 1 adet olurken, 35 yaş üstünde olan kadınlarda ise 2 adet embriyo transfer edilir. İşlemin ardından hasta hemen taburcu edilebilir. Kontrol amacı ile yaklaşık 2 hafta süresince enjeksiyon yöntemi ile östrojen ve progesteron hormonu takviyesi yapılabilir.
Test Yapılması
Tüm işlemin sonucunda embriyo transferinin gerçekleşmesinin ardından yaklaşık 12-14 gün içerisinde gebeliğin olup olmadığının tespit edilmesi için gebelik testi adımına geçilebilir. Eğer ki test sonucu pozitif çıkarsa gebelik kesesi üzerinde inceleme gerçekleştirmek için ortalama 10 gün sonra ultrason ile kontrol yapılabilir. Ancak tüm bu adımların sonucunda test sonucunun negatif çıktığı anlar da görülebilir ve genellikle bu olasılık hastalar için stres ve kaygı hissini beraberinde getirebilir.
Embriyo Transferi Sonrası Hastalarda Görülebilen Durumlar
Transfer adımı tüp bebek tedavisinin en önemli adımlarından biridir. Hormon iğneleri ve yumurtanın laboratuvar ortamında uygulanmasının tersine hastanın direkt rahmi üzerinden bir müdahaleyi kapsamasından dolayı hassasiyet isteyen bir durumdur. Bazı hastalarda bu adım sırasında yan etkiler de görülebilir. En sık görülen yan etkiler ise şu şekilde;
Uygulamandan kısa bir süre sonrasında ufak ölçüde berrak ve kanlı akıntı şeklinde sıvı görülebilir.
Kişide görülebilen yüksek östrojen yüklemesinden kaynaklı memede hassasiyet
Hafif şişkinlik hissi
Ufak ölçüde kramp
Kabızlık
Kasıklarda görülen adet sancısına benzeyen hafif ağrı
yukarıda yer alan durumlar her hastada görülmez. Hatta nadir olarak hastanın beden direncine göre ortaya çıkabilen tepkimeler olduğu da söylenebilir.
Tüp Bebek Tedavisi Süresince Dikkat Edilecek Noktalar Nelerdir?
Tüp bebek tedavisi süresince doktor kontrollerini aksatmamak ve önerileri dikkate almak tedavi sürecini doğrudan etkileyebilir. Genellikle bu sürecin olumlu yönde seyretmesi için dikkat edilecek başlıca önemli noktalar şu şekilde;
Tüp bebek tedavisi süresince sigara ve alkol tüketiminde uzak durmak önemlidir.
Anne adayının tedavi süresi boyunca ağır sporlardan kaçınması gerekir.
Genellik tedavi sürecinde belirli bir diyet listesi bulunmaz. Ancak anne adayı için tükettiği besinlerin mineral ve vitamin açısından zengin içerikli olması avantaj oluşturabilir. Aynı zamanda düzenli beslenme de bu aşamada önem arz edebilir.
Stres tüp bebek tedavisinin en çok olumsuzluk getiren noktalarından biridir. Çiftlerin tedavi süresince stresten uzak durması gerekir. Bunun yerin stresten uzak kalmaya yardımcı ek uğraşlar ile süreç daha olumlu yönde ilerleme gösterebilir.
Baba adayından alınacak spermlerden önceki 3 günlük sürede cinsel birliktelik ve boşalma durumlarının yaşamaması önemlidir.
Bu süreçte kullanılan ilaçların olası yan etkileri araştırılmalıdır. Özellikle kullanılan hormon ilaçlarında enjeksiyonun işlem yapılan bölgede tahrişe yol açtığı durumlar nadir olarak da olsa ortaya çıkabilir.
Kullanılan ilaçlar hastanın beden tepkimesine bağlı olarak, baş ağrısı, sıcak basma, yorgunluk hissi veya duygusal yönden hassasiyet durumları gözlenebilir.
Tüp Bebek Tedavi Sonrası Nelere Dikkat Edilmelidir?
Tüp bebek tedavisi süreci kadar sonrası da hastalar açısından önem teşkil eder. Transfer sonrası özellikle daha fazla önemli olarak görülebilir. Bu durumda hastaların tüp bebek tedavisi sonrası dikkat etmeleri gereken başlıca önemli noktalar şu şekilde;
Embriyo transferi sonrası hasta işlem ardından taburcu olabilir. Ancak her ihtimale karşı hastanın işlemden sonra yaklaşık 30 dakika dinlenmesi önerilir.
Transfer işlemi sonrasında hastanın uzun yolculuklardan 1-2 gün uzak durması gerekir
İşlemin yapıldığı gün duş alınmaması önerilir
Embriyo transferinden sonra anne adayının sakin bir ortamda dinlenmesi önerilir. Dinlenme süresi yaklaşık 1-2 gün olabilirken yatar pozisyonda olması zorunluluğu da bulunmaz.
İşlemin ardından anne adayının rutin ev işlerini kendini fazla zorlamadan yapması süreci olumsuz etkilemeyebilir. Aynı zaman da hastanın hapşırma, öksürme gibi reflekse bağlı hareketlerinden embriyonun etkilenmediği de belirtilebilir.
Embriyo transferinin sonrasında yaklaşık 10 gün içerisinde gebelik testi yapılır ve bu süreç içerisinde ağır sporlardan uzak durulması gerekir.
Bu süreçte sigara ve alkol tüketimi ciddi zararlara yol açabilir bu sebeple kullanılmaması önemlidir.
Beslenme rutininde aşırı yağlı ve şekerli gıdalardan uzak durulmalı sağlıklı beslenmeye dikkat edilmelidir.
Hamam, kaplıca gibi sıcak alanlardan uzak durulmalıdır.
Gebelik testi adımı tamamlanana kadar cinsel birliktelikten kaçınmak gerekliliği olabilir ancak bu durumda en doğru yönlendirmeyi hastanın doktorundan öğrenmesi gerekir.
Tüp bebek tedavisi süresince özellikle anne adayının stresten uzak bir yaşam sürmesi önemlidir.
yukarıda yer alan durumlar tüp bebek tedavisinin başarılı sonuç vermesi için dikkat edilmesi gereken önemli noktalardır. Bu adımlara özen gösterildiği takdirde daha sağlıklı bir tedavi süreci geçirmek mümkün olabilir.
